Filozofia edukacji

O czasopiśmie

Czasopismo „Filozofia edukacji” jest kolejnym periodykiem w środowisku pedagogów, którym bliska jest problematyka filozoficznych podstaw edukacji. Edukacja jest procesem, w którym kluczową rolę odgrywają poglądy jego uczestników na naturę świata, drogi dochodzenia do prawdy, istotę człowieka oraz sposoby odróżniania dobra od zła. Kwestie te mają charakter filozoficzny i powinny być świadomie podejmowane i rozstrzygane, zanim przejdzie się do określonych rozstrzygnięć praktycznych.

„Filozofia edukacji” otwiera swoje łamy na dociekania o charakterze nieempirycznym. Doceniając ogromny wkład, jaki do nauk o edukacji wnoszą badania empiryczne, czy to ilościowe, czy to jakościowe, należy pamiętać, że wiele kwestii kluczowych dla edukacji nie może być rozstrzygniętych w taki sposób. Prawdopodobnie nigdy nie będzie tak rozstrzyganych. W związku z tym filozoficzny namysł nad edukacją był i pozostaje niezbędny. Świadczy on nie tylko o charakterystycznej dla filozofii postawie zaciekawienia, ale także o odpowiedzialności za indywidualne i społeczne praktyki edukacyjne oraz leżące u ich podstaw założenia. Jednym z ważnych wymiarów tej odpowiedzialności jest troska o poprawne myślenie, jasne wypowiadanie się oraz skuteczne działanie.

"Filozofia edukacji" opiera się na trzech intelektualnych filarach: analitycznym podejściu do filozoficznych zagadnień związanych z edukacją, uwypukleniu idei liberalizmu jako kluczowego narzędzia analizy i oceny zjawisk edukacyjnych, wreszcie regularnym podejmowaniu problematyki etycznej związanej z aktualnymi wyzwaniami stojącymi przed podmiotami zaangażowanymi w procesy edukacyjne. Czasopismo otwiera więc swoje łamy przede wszystkim dla tekstów sytuujących się w nurcie analitycznej filozofii edukacji, klasycznego liberalizmu oraz etyki w działaniu. Każdy z tych filarów zawiera w sobie ogromny potencjał teoretyczny oraz praktyczny. Szczególnie ten drugi wydaje się ważny w sytuacji, gdy środowisko nauczycieli, pedagogów i wychowawców zwraca się w stronę środowiska akademickiego z oczekiwaniami na nowe propozycje aplikacji osiągnięć naukowych.

Analityczna filozofia edukacji jest tradycyjnie przeciwstawiana kontynentalnej filozofii edukacji. Różnice między oboma podejściami, bardzo żywe w latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych ubiegłego wieku, dziś tracą na znaczeniu. Znajduje to wyraz m.in. w odchodzeniu wielu anglosaskich filozofów edukacji od czystych analiz języka i podejmowaniu przez nich kwestii, które tradycyjnie uchodziły za domenę kontynentalnej filozofii edukacji. Pomimo zbliżenia obu stanowisk, analityczna filozofia edukacji wciąż charakteryzuje się wyraźną specyfiką, tj. skupieniem się na wyjaśnianiu używanych pojęć oraz relacji między nimi za pomocą narzędzi logicznych. Współczesna analityczna filozofia edukacji kładzie akcent nie tyle na tym, o czym się mówi i pisze, ile jak się mówi i pisze.

Idea liberalizmu jest sama w sobie bardzo złożona, obejmuje wiele podejść, zróżnicowanych przede wszystkim ze względu na rozumienie wolności. Czasopismo odwołuje się do klasycznego liberalizmu i jego konstytutywnych rysów, zarówno w wymiarze osobistym, politycznym, jak i gospodarczym. Autonomia jednostki, demokracja liberalna oraz wolny rynek to pojęcia, do których przede wszystkim chcemy się odwoływać w analizach edukacji. Liberalizm pozostaje w opozycji do rozmaitych absolutystycznych historiozofii i innych kolektywistycznych podejść do życia jednostki i jego sensu. Nie jest rolą filozofii edukacji udzielanie odpowiedzi, co powinno stanowić ostateczny cel życia jednostki, a tym bardziej cel życia całego społeczeństwa. Filozofia edukacji może i powinna natomiast analizować warunki, jakie należy spełnić, by jednostka mogła w sposób świadomy i racjonalny kształtować swoje życie, a także życie społeczne, i aby życie to stawało się coraz bardziej satysfakcjonujące.

O przydatności analiz w obszarze etyki w działaniu nikogo nie trzeba przekonywać. Edukacja jest procesem, w którym szczególnie często i wyraźnie ujawniają się dylematy moralne, wynikające zarówno z rozmaitych wątpliwości zgłaszanych przez uczniów, nauczycieli i rodziców, jak i z samej natury procesu edukacyjnego, który wymaga m.in. uzasadniania pojęć autorytetu, dyscypliny czy karania i nagradzania. Wiele pytań i wątpliwości natury etycznej rodzi się poza bezpośrednim kontekstem edukacyjnym, niemniej pojawiają się one w codziennej pracy nauczycieli i wychowawców. Namysł nad tymi aktualnymi dylematami może być podejmowany w kontekście wielu systemów normatywnych. Otwierając się na różnorodność w tym względzie, „Filozofia edukacji” dostrzega szczególny walor w podejściach nawiązujących do takich kategorii, jak zdrowy rozsądek i „złoty środek”.

Reasumując, twórcom „Filozofii edukacji” bliżej jest do Arystotelesa niż Platona, św. Tomasza z Akwinu niż Mistrza Eckharta, Johna Locke’a niż Immanuela Kanta, George’a Edwarda Moore’a niż Georga Wilhelma Friedricha Hegla, wreszcie Kazimierza Sośnickiego i Tadeusza Kotarbińskiego niż Bogdana Suchodolskiego. Tego rodzaju lista nie ma na celu wykluczenia kogokolwiek z obszaru dociekań czasopisma. Zasługi wszystkich wymienionych tu myślicieli dla filozofii edukacji są niezaprzeczalne. Jeżeli czasopismo skłania się bardziej w stronę podejścia analitycznego niż kontynentalnego, zarówno w perspektywie historycznej, jak i współczesnej, to przede wszystkim dlatego, że ten nurt namysłu jest wśród polskich pedagogów mniej znany i zasługuje na wzmocnienie. Przywołując wyrażenie ukute przez Zbigniewa Kwiecińskiego, jest to jeden z wciąż „nieobecnych dyskursów”, które warto przywrócić.

Kolejne numery „Filozofii edukacji” będą miały charakter tematyczny. Pierwsza i najważniejsza część numeru, zatytułowana „Rozprawy”, będzie składała się artykułów nawiązujących bezpośrednio do tematyki numeru. W kolejnej części, zatytułowanej „Tłumaczenia”, będą ukazywały się przekłady ważnych, dotychczas nieznanych w języku polskim tekstów, również związanych z podejmowaną w numerze problematyką. W części trzeciej, pod tytułem „Eudajmonia”, będą publikowane testy z zakresu etyki w działaniu, nawiązujące do bieżących, ważnych społecznie dylematów moralnych, wobec których stają osoby zaangażowane w działalność edukacyjną. Teksty etyczne udostępnione w tej części będą opatrzone komentarzem pedagogicznym. Część czwarta pod tytułem „Recenzje”, będzie zawierała recenzje i omówienia polskich i zagranicznych książek z zakresu filozofii edukacji, ze szczególnym uwzględnieniem nurtu określonego jako podstawowy dla „Filozofii edukacji”. Część piąta będzie nosić tytuł „Aktualności” i będzie się odnosić do bieżących wydarzeń, znaczących dla środowiska filozofów edukacji w Polsce i za granicą. Będziemy tu przede wszystkim zapowiadali i relacjonowali konferencje, seminaria lub wykłady dotyczące filozofii edukacji. Ostatnia część czasopisma, „Varia”, będzie zawierała pozostałe teksty, niemieszczące się w  poprzednich punktach. Dwa rodzaje tekstów będą tu szczególnie znaczące: wywiady z filozofami edukacji z kraju oraz z zagranicy, a także teksty historyczne, napisane i wydane w minionych dekadach lub nawet wiekach, które warto przywracać polskiej filozofii edukacji.